Zomergast Fragment: Het Dorp "Geen Geluk"

Ik ben opgegroeid in de tijd van de koude oorlog. Het aan mij gedoseerde wereldbeeld was eenvoudig van aard. De kleuring was slechts tweedelig… zwart en wit. Amerika met in haar kielzog het vrije westen was goed. Achter het ijzeren gordijn was alles vrijwel verdorven.

Dat waarheid doorgaans bestaat uit soorten grijstinten is me later wel duidelijk geworden. Ik hoorde toen dat communistische regimes alle geloof en religie beschouwen als ‘opium voor het volk’. Dat er onder dit totalitaire politieke systeem in het geheel geen ruimte was voor welke vorm van geloofsbeleving dan ook. Wie wel de moed had om de openbare ruimte hiermee te betreden wachtte langdurige verbanning naar Siberië.

Over het dorpje Neöedatsjino, dat te vinden is in deze uithoek van de voormalige Sovjet-Unie, gaat de documentaire "Het Dorp Dat Geen Geluk Heet" uit 1992 van filmmaker Rob Hof. We maken kennis met haar bewoners, die afstammen van de Mennonieten, en van Nederlandse en Duitse afkomst zijn. Voor het ontstaan van deze geloofsgemeenschap moet worden teruggegaan naar het Friesland het begin van de 16e eeuw. Door de eeuwen zijn zij, als gevolg van vervolging en gedwongen verhuizingen op uiteenlopende plekken op aarde beland. De grootvader van één van de hoofdpersonen uit deze film, Gerhard Neufeld, heeft aan het begin van de vorige eeuw, de grond waarop het dorp is gebouwd, gekocht van een Russische kolonel.

De mensen in Neöedatsjino (wat dus ‘geen geluk’ betekent) spreken nog steeds plat-dietsch en aan hun manier van leven en geloven is in al die eeuwen weinig veranderd. Ook onder het communistische bewind konden ze dan ongestoord hun geloofscultuur in stand houden. Tot 1987 was vrijwel niemand van het bestaan van deze gemeenschap op de hoogte. De grote verandering ontstaat dan ook als gevolg van de perestrojka en de hereniging van de beide Duitslanden. Het nieuwe Duitsland is bereid ze als Duitse afstammelingen te erkennen en op te nemen. Langzamerhand stroomt het dorp dan ook leeg.

Dit gebeuren staat dan ook centraal in deze boeiende filmdocumentaire. De eerder genoemde Gerhard Neufeld is dorpshoofd, voorganger en stamvader van een groot aantal kinderen en kleinkinderen. Hij ziet met lede ogen aan dat ze één voor één vertrekken richting Duitsland. Hij kan praten wat hij wil maar een halt toeroepen aan deze exodus lukt hem niet. Alweer staat er één, met vrouw en kinderen, op het punt definitief te vertrekken voor een beter bestaan.

Het moment uit deze film dat mij het meest is bijgebleven is wanneer de oude Neufeld uit een brief voorleest. Deze is afkomstig van familieleden die al een tijd in de nieuwe ‘heimat’ verblijven. Er wordt verhaald van de dingen die ze nu bezitten of meemaken. Een auto voor de deur, vakantiereizen naar het buitenland, bezoekjes aan bioscoop en theater. “Maar geen van hen heeft het over geloofsgroei of geloofsopenbaring” verzucht hij vervolgens, zichtbaar aangedaan.

Helaas heb ik geen beelden van deze film, laat staan het net door mij beschreven fragment, op het internet kunnen achterhalen. Wel heb ik een zeer fraai alternatief gevonden in de vorm van een serie van 92 foto's van fotograaf Ad van Lit. Dit geeft ook een heel goed sfeerbeeld van wat je in de film te zien krijgt. “Het Dorp Dat Geen Geluk Heet” is in 1993 uitgezonden door de IKON. Een latere vervolgfilm onder de titel “Geluk Is Waar Ik Niet Ben” is in 1995 uitgezonden door de EO. Een uitstekende beschrijving hiervan is te vinden in deze recensie uit de Volkskrant.